„O konkurencyjności świadczą dochody i działalność inwestycyjna. Duże albo rosnące dochody informują o aktualnych przewagach (mocnej lub umacniającej się pozycji na rynku), działalność inwestycyjna natomiast na przystosowaniu się do zmieniającego otoczenia, co jest warunkiem trwałości przewag konkurencyjnych.” - Prof. drhab. Wojciech Jóźwiak IERiGŻ.

Odmienne warunki gospodarowania po 1989 r. sprawiły, że w polu ich działania pojawiło się wiele nowych wcześniej nieznanych wyzwań i towarzyszących im rodzajów ryzyka np. zbyt produktów, ceny zbytu produktów. Zatem jednym z nieodzownych warunków sprawnego funkcjonowania indywidualnych gospodarstw rolnych jest posiadanie przez kierownika gospodarstwa informacji o ich sytuacji ekonomicznej.

Postęp produkcyjny w gospodarstwach rolnych - czynnik warunkujący funkcjonowanie na rolniczej mapie gospodarczej - podnosi efektywność gospodarowania, ale jednocześnie komplikuje proces organizacji i zarządzania gospodarstwem rolnym. Pokonanie tych trudności warunkowane jest szybkim dostępem do niezbędnych informacji co jest warunkiem koniecznym do podejmowania prawidłowych decyzji w gospodarstwie. Informacja jest podstawą wyboru celów i zadań, sposobów i środków ich realizacji, warunkiem trafności sądów, decyzji i skutecznego postępowania. Bez niej nie ma racjonalnego planowania, dobrego przygotowania działań oraz maksymalnie efektywnej realizacji zadań. Zebranie informacji, a więc orientacja w tym „jak jest” pozwala odpowiedzieć na pytanie „dlaczego tak jest ?”, „co będzie?” i „jak postępować?”

Informacje powinny być :

• kompletne, tj. dostarczające możliwie wszystkie potrzebne fakty szczegóły,
• dokładne i prawdziwe,
• łatwo osiągalne istotne dla sprawy i aktualne,
• dostosowane do potrzeb decyzyjnych (właściwa forma i czas),
• o odpowiedniej częstotliwości dopływu i zasięgu czasowym,
• oryginalne oraz prezentowane w dogodnej dla odbiorcy formie.

Informacja jest potrzebna na każdym etapie procesu decyzyjnego, zwłaszcza jednak przy wprowadzeniu nowych rozwiązań w zmieniaj ących się warunkach gospodarowania W okolicznościach silnej konkurencji niezbędne są informacje o kosztach własnych.. Dostarczanie tych danych jest głównym zadaniem rachunku kosztów, który jest bardzo ważną częścią składową rachunkowości. Na rachunkowości spoczywa bowiem zadanie grupowania danych liczbowych i określanie zależności między procesami produkcyjnymi, a wysokością kosztów.

Rachunkowość rolna, a raczej jej ówczesna wersja, znana już była w starożytnych cywilizacjach.

W kręgu zainteresowania leżały głównie zbiory zbóż i pogłowie zwierząt inwentarskich. Jako produkty strategiczne dla wojska były one skrupulatnie ewidencjonowane i w części zagarniane przez państwo w ramach świadczeń obowiązkowych.

W starożytnym Rzymie zboże stanowiło istotny czynnik polityki społecznej. Już Juliusz Cezar w I wieku przed Chrystusem zarządził wydawanie darmowych przydziałów zboża najbiedniejszym obywatelom Wiecznego Miasta.. Korzystało z tego daru kilkadziesiąt tysięcy rodzin rocznie. Cesarska administracja musiała zatem stale znać stan zapasów dyspozycyjnych pszenicy, jak i źródeł W Polsce początki rachunkowości rolnej sięgają XI wieku. Spisywano składniki gospodarstw chłopskich, wchodzących w skład latyfundiów ziemskich celem ustalenia wymiaru świadczeń - daniny. Na bieżące potrzeby majątków rachunkowość „prowadziły” często osoby niepiśmienne; zamiast cyfr i liczb oznaczaj ących ilość worków, koszyków czy furmanek stosowano nacięcia na drewnie - stąd karbowi. W późniejszych wiekach ograniczano się raczej do inwentury majątkowej przydatnej przy zakupie i sprzedaży dóbr szlacheckich. Buchalterią rolniczą posiłkowali się co światlejsi polscy rolnicy w początkach XX w, jednak jej rozwój nastąpił dopiero po transformacji ustrojowej dwadzieścia lat temu.

Obecnie Polska jako członek Unii Europejskiej realizuje rachunkowość we wspólnotowym systemie Sieci Danych Rachunkowości Gospodarstw Rolnych Polski FADN.

Celem rachunkowości jest ukazanie w mierniku pieniężnym:

• stanu i ruchu zasobów gospodarstwa rolnego,
• źródeł ich finansowania,
• przebiegu i wyników działalności gospodarczej.

Na system rachunkowości składają się następujące główne jej części:

• księgowość,
• rachunek kosztów
• sprawozdawczość finansowa.

Księgowość ma za zadanie tworzenie bazy danych dla systemu rachunkowości. Zajmuje się ewidencj ą wszelkich zmian w maj ątku i kapitałach podmiotu gospodarczego. Zmiany mogą być ujmowane w jednostkach naturalnych (kg, t, m, szt.), wówczas mamy do czynienia z księgowością ilościową, lub też w jednostkach pieniężnych - księgowość wartościowa (finansowa).

Rachunek kosztów obejmuje działania służące odzwierciedleniu procesu zaopatrzenia, produkcji i bytu w ustalonym przedziale czasu.

Sprawozdawczość finansowa obejmuje zestaw informacji wytwarzanych przez system rachunkowości. To ewidencja działalności gospodarstwa i jego stanu finansowego.

Rolnik prowadzący zapisy rachunkowe:

• może na bieżąco kontrolować wyniki swojej działalności, między innymi rozliczenia z kontrahentami,
• podnosi swoj ą wiedzę z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym,
• posiada wiarygodną dokumentację (Raport Indywidualny - RI) do ewentualnego przedstawienia w obsługującym go banku,
• może porównać swoje wyniki produkcyjne i finansowe z innymi nie tylko poprzez wykonanie raportu porównawczego dla jego gospodarstwa przez IER i GŻ PIB, ale też dzięki wiedzy medialnej czy sąsiedzkiej,
• znając strukturę kosztów może podjąć działania w celu ich zmniejszenia,
• wie w końcu czy, dlaczego gdzie i ile „mu się nie opłaca” (opłaca).

Analiza kosztów produkcji jest obecnie szczególnie uzasadniona. Ich wielkość jest głównym czynnikiem opłacalności . Koszty rosną szybko, niektóre z nich w znacznym stopniu są zależne od rolnika, a więc mogą być przez niego regulowane - ograniczane. Znajomość wielkości poszczególnych kosztów pozwala wskazać, które z nich można minimalizować poprzez zmianę licznych czynników produkcji. Liczenie kosztów w gospodarstwach rolnych nie jest, niestety, powszechne. Spora jeszcze grupa rolników w miarę prawidłowo oceni „ na oko” bieżące plony, jednak zbiorów nie waży, nie zapisuje ich wielkości, w konsekwencji nie zna faktycznego ich zużycia. Aby ponosić zwiększone koszty wystarczy stracić z pola widzenia bieżące koszty produkcji.

Chociaż niechęć rolników do „papierów” i całej tej „buchalterii” jest zrozumiała, by nie napisać - sympatyczna, to jednak należy stanowczo podkreślić, że rejestracja zaszłości gospodarczych i składników maj ątkowych jest nieodzownym warunkiem sensownego zarządzania gospodarstwem rolnym. Rachunkowość jako instrument zarządzania z trudem, ale konsekwentnie znajduje akceptacj ę w świadomości kierowników gospodarstw rolnych. Coraz więcej rolników analizuje zaszłości i ich ekonomiczne skutki. Rachunkowość rolna staje się rolnikowi już nie tyle przydatna, co wręcz niezbędna. Stanowić zaczyna naturalną część jego warsztatu pracy i umiejętności.

Źródło: FADN - dr inż. Lech Goraj, mgr Elżbieta Olewnik