Rolnicy w celu zapewnienia bytu materialnego rodziny szukają nowych źródeł dochodu, poza obszarem dotychczasowej działalności. Często zdarza się, że nowa pozarolnicza działalność gospodarcza jest bardziej dochodowa i wtedy rolnik podporządkowuje gospodarstwo do nowych wymagań.

Działalność pozarolniczą można postrzegać jako dziedzinę, która wpływa na rozwój ekonomiczny wsi. Zachętą do rozpoczęcia różnego rodzaju działalności pozarolniczej stanowią dotacje udzielane z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Rodzaj projektu zależy od indywidualnej potrzeby rolnika.

Rolnik prowadzący gospodarstwo rolne i chcący rozpocząć prowadzenie działalności pozarolniczej podlega takim samym obowiązkom nakładanym przez przepisy prawne jak każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Rozpoczynając prowadzenie firmy gospodarz powinien zapoznać się z odpowiednimi obowiązującymi przepisami lub skorzystać z pomocy osób, które posiadają odpowiednią wiedzę w tym zakresie, a także odpowiednie doświadczenie. Należy pamiętać, że podatnik naruszając przepisy świadomie lub z powodu braku znajomości prawa podlega sankcjom określonym w odpowiednich ustawach.

Rolnik – przyszły przedsiębiorca ma do wyboru następujące formy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych:

• karta podatkowa;
• ryczał od przychodów ewidencjonowanych;
• zasady ogólne:
  • wg skali podatkowej,
  • 19% podatek liniowy.

Karta podatkowa jest to najprostsza forma rozliczeń dla prowadzących działalność gospodarczą na niewielką skalę i przeznaczona przede wszystkim dla niewielkich przedsiębiorstw usługowych, usługowo-wytwórczych i handlowych. Szczegółowy wykaz rodzajów działalności objętych tym opodatkowaniem zawiera załącznik nr 3 do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Aby można rozliczyć się w tej formie, należy złożyć wniosek na formularzu PIT-16. Stawka podatku wyrażona kwotowo uzależniona jest od:

• rodzaju prowadzonej działalności;
• liczby mieszkańców gminy, na terenie której prowadzona jest działalność;
• liczby zatrudnionych pracowników.

Urząd Skarbowy wydaje decyzję ustalając wysokość tego podatku, odrębnie dla każdego roku podatkowego. Do obowiązku podatnika należy opłacać podatek w terminie do 7 dnia każdego miesiąca za miesiąc ubiegły, a za grudzień do 28 grudnia danego roku.

Wybierając tę formę opodatkowania należy mieć świadomość, że nie jest możliwe wspólne rozliczanie małżonków, nie można skorzystać z żadnych ulg, poza składką na ubezpieczenie zdrowotne.

Ryczał od przychodów ewidencjonowanych obok karty podatkowej należy do zrycza­łtowanych form opodatkowania. Podstawą opodatkowania w tej formie jest osiągnięty przez podatnika przychód. Ryczałtowiec za każdy miesiąc lub kwartał oblicza podatek według określonych w ustawie stawek. Stawki te zróżnicowane są w zależności od rodzaju prowadzonej działalności.

Obliczony podatek powinien być wpłacony na rachunek urzędu skarbowego w terminie do 20 dnia następnego miesiąca, a za grudzień lub ostatni kwartał w terminie złożenia zeznania, czyli do 31 stycznia roku następnego. Zeznanie należy składać na formularzu PIT-28.

Zaletą tej formy opodatkowania są stosunkowo niskie stawki oraz możliwość korzystania z części ulg i odliczeń podatkowych. Wadą jest fakt, że nie można rozliczać się z małżonkiem.

Największą wadą ryczałtu ewidencjonowanego jest konieczność opłacania podatku, bez względu na to, czy z prowadzonej działalności osiąga się zysk czy ponosi stratę. W sytuacji podatnika uzyskującego wysokie przychody i jednocześnie niskie koszty ich uzyskania, opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych może okazać się korzystniejsze niż opodatkowanie na zasadach ogólnych.

Opodatkowanie na zasadach ogólnych – to podstawowa forma opodatkowania. Podatnicy, którzy przed rozpoczęciem działalności gospodarczej nie złożą wniosku o zastosowaniu opodatkowania w formie karty podatkowej, ani oświadczenia o wyborze ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, będą musieli rozliczać się na zasadach ogólnych. Ta forma opodatkowania umożliwia ustalenie podstawy opodatkowania z uwzględnieniem ponoszonych kosztów uzyskania przychodu.

Osoby prowadzące działalność gospodarczą na zasadach ogólnych obowiązane są prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów lub księgi rachunkowe w sposób zapewniający ustalenie dochodu, podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy.

Podatnik wybierając tę formę opodatkowania, zobowiązany jest uiszczać w trakcie roku podatkowego zaliczki miesięczne za okres od stycznia do listopada w terminie do 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Zaliczkę za grudzień uiszcza się w terminie złożenia zeznania podatkowego. Podatnicy, będący małymi podatnikami oraz rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej mogą wpłacać zaliczki kwartalne. Zaliczki kwartalne należy wpłacać do 20 dnia miesiąca następującego po zakończeniu każdego kwartału, a zaliczkę za ostatni kwartał roku do 20 grudnia w wysokości zaliczki za poprzedni kwartał.

Opodatkowując przychody z działalności wg skali podatkowej podatnik ma możliwość skorzystania z:

• odliczeń od dochodu i podatku,
• wspólnego rozliczania z małżonkiem,
• rozliczania się w sposób preferencyjny przewidziany dla osób samotnie wycho­wujących dzieci.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mogą dla opodatkowania swoich dochodów wybrać podatek liniowy. Podatek wynosi wówczas 19% podstawy obliczania. Ustawa nie przewiduje prawa do skorzystania z ulg i odliczeń oraz preferencyjnego sposobu opodatkowania dochodów dla podatników płacących podatek liniowy i to należy uznać za największą wadę tego sposobu rozliczania podatku.

Ustawodawca wprowadził także inne ograniczenia związane z opodatkowaniem podatkiem liniowym. Podatnik, który wybrał podatek liniowy, nie może uzyskać przychodów z działalności gospodarczej i ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które:

• wykonywał w roku poprzedzającym rok podatkowy lub
• wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym

w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy. Przepisy ustawy przewidują możliwość sankcyjnej utraty prawa do rozliczania się na zasadach liniowych, jeżeli podatnik uzyska wspomniane przychody. Skutkuje to przejściem w danym roku podatkowym na rozliczenie wg skali, bez możliwości wyboru form zryczałtowanych.

Wybór podatku liniowego oznacza brak możliwości dokonania wspólnego rozliczania z małżonkiem, jak również możliwości korzystania z ulg i odliczeń.

Porównując obie formy opodatkowania na zasadach ogólnych trzeba zauważyć, że opodatkowanie wg skali będzie korzystne dla podatnika uzyskującego stosunkowo niskie dochody zarówno z działalności gospodarczej, jak i innych źródeł, mającego małżonka i dzieci lub samotnie wychowującego dziecko, a dodatkowo ponoszącego wydatki np. na nowe technologie lub chętnie przekazującego darowizny wskazane w ustawie. Wybór podatku liniowego będzie natomiast optymalnym rozwiązaniem dla podatnika osiągającego wysokie dochody z różnych źródeł (opodatkowanych wg skali) oraz dodatkowo z działalności gospodarczej, niemającego małżonka i dzieci oraz niechętnie przeznaczającego pieniądze na darowizny.