Rachunkowość rolnicza, jako rachunkowość branżowa uwzględnia specyficzne cechy działalności rolniczej, stąd jest ona określana jako: system ewidencji gospodarczej ujmujący w liczbach procesy zaopatrzenia, produkcji i zbytu oraz wyniki działalności gospodarczej, procesy dystrybucji, spożycia, akumulacji i inne, towarzyszące im zjawiska finansowe, związane z ruchem należności i zobowiązań określonej rolniczej jednostki gospodarczej.
Rachunkowość rolnicza jako dyscyplina praktyczna ma wielowiekową tradycję, uwarunkowaną historycznie i zawsze charakteryzowała się szerszym zasięgiem zainteresowania w porównaniu z klasyczną rachunkowością, stąd w jej skład wchodziły:
• księgowość,
• kalkulacje rolnicze,
• sprawozdawczość,
• pozaksięgowe obliczanie kosztów.
Do rachunkowości rolniczej zaliczano niekiedy także analizę działalności rolniczej jednostki gospodarczej. W ostatnich latach analizę finansową traktuje się jako samodzielną dyscyplinę praktyczną i naukową natomiast kalkulacje rolnicze stanowią obecnie jeden z elementów rachunku ekonomicznego w rolnictwie.
W dotychczasowej praktyce rachunkowość jest określana jako system gromadzenia i przetwarzania informacji dotyczący konkretnej jednostki gospodarczej lub organizacyjnej.
Z punktu widzenia zakresu gromadzonych informacji i zadań, jakie rachunkowość pełni w praktyce działalności przedsiębiorstw oraz w systemie informacyjnym rachunkowość dzieli się na:
• rachunkowość zarządcza,
• rachunkowość finansowa,
• rachunkowość podatkową.
Rachunkowość zarządcza dostarcza kierownictwu informacji o efektywności i skuteczności realizacji wyznaczonych planów działalności, co znakomicie ułatwia kierowanie gospodarstwem.
W tej rachunkowości ważnym elementem jest analiza wyników pozwalająca na śledzenie odchylenia realizowanych wyników od planowanych. Nie obowiązują w tym przypadku restrykcyjne uwarunkowania prawne. Wybór zakresu rachunkowości i tworzonych w jej ramach mierników zależy od własnych upodobań i potrzeb. Ten rodzaj rachunkowości dostarcza nie tylko danych finansowych, ale także niefinansowych (ilościowych i wartościowych).
W obecnym ustroju gospodarczym, rolnik chcący aby jego gospodarstwo funkcjonowało według zasad rynkowych, winien spełnić cztery podstawowe warunki aby skutecznie nim zarządzać:
1. rozumieć zasady i ograniczenia funkcjonowania gospodarstwa rolnego,
2. posiadać umiejętność sporządzania długo- i krótkoterminowych planów, opartych na znajomości możliwości technicznych i finansowych gospodarstwa,
3. prowadzić rachunkowość zapewniającą właściwą kontrolę realizacji planów,
4. mieć znajomość istniejącego stanu gospodarstwa, na podstawie analiz danych uzyskanych z prowadzonej rachunkowości.
Dotrzymanie tych warunków, zapewni skuteczne zarządzanie gospodarstwem oraz wpłynie na wyeliminowanie często popełnianych błędów w zarządzaniu. Dlatego tak istotne staje się dysponowanie dużą ilością informacji na temat bieżącej kondycji gospodarstwa.
Problem ten rozwiązuje prowadzenie rachunkowości w gospodarstwie rolnym.
Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na jakość danych rejestrowanych w trakcie jej prowadzenia, bo od tego zależy prawdziwość analizy działalności gospodarstwa rolniczego, a także trafność podejmowanych decyzji. Rachunkowość wyrosła z potrzeby wspomożenia pamięci ludzkiej w kontroli zasobów i przebiegu działalności jednostki gospodarczej.
Rachunkowość finansowa informuje o stanie finansowo-majątkowym przedsiębiorstwa jego wynikach ekonomicznych, m.in. wyniku finansowym. Informacje przekazywane są głównie na zewnątrz, np. w celu ochrony interesów inwestorów. Ten rodzaj rachunkowości w Polsce jest regulowany ustawą z 29 września 1994 r. o rachunkowości. Ustawowy obowiązek prowadzenia rachunkowości dotyczy gospodarstw rolnych posiadających osobowość prawną i podlega kontroli finansowej z zewnątrz. Sprawozdania finansowe, tworzone według zasad określonych ustawą, mają jednolity format i - w przypadku spółek giełdowych - muszą być ujawniane.
Rachunkowość podatkowa jest odmianą rachunkowości finansowej. Jej podstawą są regulacje prawa podatkowego, a celem - ustalenie podstawy do wymiaru zobowiązań podatkowych. Ta odmiana rachunkowości jest znacznie trudniejsza, zważywszy że przepisy podatkowe i inne liczne obowiązki nakładane na podatnika są często modyfikowane. Niestabilność prawa podatkowego jest istotną barierą w rozwijaniu sektora prywatnego.
Wszystko wskazuje na to, że wkrótce będą opodatkowane dochody rolników prowadzących działalność rolniczą. To wywoła obowiązek prowadzenia przez rolników rachunkowości podatkowej. Obecnie rolnicy nie są zobowiązani do prowadzenia jakiejkolwiek ewidencji rachunkowej. Nie wymaga od nich tego także obowiązujący w rolnictwie system podatkowy, posiadający formę podatku rolnego. Podstawą wymiaru podatku rolnego są posiadane przez rolnika zasoby użytków rolnych wyrażone w hektarach przeliczeniowych.
W obecnym stanie prawnym, obciążenie podatkowe, zależne od dochodu, spoczywa na rolnikach prowadzących działalność gospodarczą, a także na rolnikach prowadzących działy specjalne produkcji rolnej. Rolnicy, którzy uzyskują w roku podatkowym przychód z prowadzonej działalności gospodarczej (np. świadczenie usług mechanizacyjnych własnym sprzętem rolniczym) nieprzekraczający 10 000 zł i jednocześnie posiadający gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni ponad 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy oraz wykonujący tę działalność gospodarczą osobiście lub z udziałem członków rodziny, mają możliwość prowadzenia Podatkowej Księgi Przychodów i Rozchodów Przeznaczonej dla Rolników (PKPiRPdR). W Księdze tej zastosowano uproszczone zasady, dzięki czemu stanowi ona relatywnie prostą formę materialną ewidencji rachunkowej. Od prowadzącego tę księgę wymaga się tylko podania daty zdarzenia, numeru dowodu księgowego, kwoty przychodu a także kwoty wydatku (kosztu).
Opracował Piotr Konieczny
Dział Ekonomiki
WODR w Poznaniu