Zagrożenia zdrowia dzieci i młodzieży angażowanych do prac
w gospodarstwie rolnym

Warunki pracy w rolnictwie należą do najgorszych, mimo iż następuje rozwój mechanizacji, chemizacji i nowoczesnej agrotechniki.  Prace w gospodarstwie rolnym prowadzone są często przy niesprzyjającej pogodzie, z użyciem przestarzałego i mało wydajnego sprzętu rolniczego.  Niska dochodowość produkcji rolnej większości gospodarstw nie sprzyja poprawie poziomu bezpieczeństwa.

Ukształtowane wśród starszych rolników nawyki i metody pracy utrudniają korzystanie z dokonującego się rozwoju wiedzy i techniki. Taki stan skutkuje licznymi wypadkami przy pracy rolniczej, chorobami oraz innymi schorzeniami związanymi z pracą. Najtrudniejszą i najboleśniejszą sprawą są wypadki, którym ulegają dzieci, pomagające w pracy lub przebywające w pobliżu pracujących rodziców. Ponadto osoby przyjeżdżające na wieś mogą tam także przywozić swoje dzieci, zapewne nieświadome, że wkraczają w miejsce pracy.

Fakt, że dziecko potrafi uruchamiać i obsługiwać maszyny, nie świadczy jeszcze o tym że może przy nich samodzielnie pracować. Jest mniejsze i słabsze fizycznie od dorosłych oraz mniej odporne psychicznie i emocjonalnie. Dziecko prowadzące ciągnik nie przewidzi wielu zdarzeń i nie oceni realnie ryzyka. Na nierównościach terenu, gdy maszyna się przechyla, może wpaść w panikę i nie zapanować nad sytuacją. Przy cofaniu ciągnikiem ma mniejsze pole widzenia ze względu na niższy wzrost, może więc nie zauważyć osoby lub przedmiotu będącego z tyłu i spowodować wypadek. Z uwagi na to, aby zapobiec nieszczęściom, nie należy dzieciom powierzać prac związanych z obsługą ciągnika czy kombajnu. Należy uniemożliwić im uruchomienie maszyn i urządzeń, zabierać ze sobą kluczyki, zamykać kabinę.

Gdy myślimy o bezpieczeństwie miejsca pracy w gospodarstwie rolnym, należy zacząć od przeprowadzenia oceny ryzyka dla dzieci. Należy określić, co może wyrządzić krzywdę dzieciom. Mogą to być:

• Pojazdy
• Maszyny rolnicze
• Osadniki szlamowe
• Systemy magazynowania (od stogów siana po silosy zbożowe)
• Niezabezpieczone ciężkie przedmioty (np. bele)
• Niebezpieczne substancje chemiczne
• Hałas

Należy rozważyć, kto może ucierpieć i w jaki sposób, trzeba również  pamiętając o gościach przybywających do gospodarstw rolnych.  Dzieci w gospodarstwach rolnych zazwyczaj odnoszą obrażenia w wyniku połączenia czynników związanych z:

• Zagrożeniem (np. sadzawka jest głęboka i zamulona).
• Naturą dziecka (np. małe dziecko umie już chodzić, lubi wodę, chętnie odkryje coś nowego, nie umie pływać).
• Czynnikami czasu i miejsca (np. dzwoniący telefon odrywa dorosłego opiekuna od dziecka, a w pobliżu znajduje się sadzawka).

Należy przyjąć ogólne środki bezpieczeństwa, a więc należy nauczyć się udzielania pierwszej pomocy oraz poznać schemat postępowania przy wypadkach lub w sytuacjach awaryjnych. Podstawą to zapewnić nadzór dzieciom, wyznaczyć bezpieczne miejsca zabaw dla dzieci oraz ustalić wyraźne zakazy dla dzieci i zapewnić ich przestrzeganie. Bardzo ważna jest  edukacja rodziców  na szkoleniach specjalistycznych w zakresie bezpieczeństwa w gospodarstwie.

Dzieci do 15 roku życia nie mogą być angażowane w prace gospodarskie. Jednak życie pokazuje, że te przepisy są tylko teorią. Rodzice  jednak bardzo często angażują dzieci do wielu prac gospodarskich.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy zobowiązuje dzieci do podejmowania różnych prac na rzecz rodziny. Artykuł 90 § 2 Kodeksu stwierdza, że „dziecko, które

pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest zobowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie”.

Jednakże, aby udział dziecka w pracach rolnych miał charakter wychowawczy, należy przestrzegać następujących zasad:

• praca i pomoc dzieci nie powinna się odbywać kosztem czasu

przeznaczonego na naukę, sen i wypoczynek,

• prace powierzone dzieciom nie mogą przekraczać ich możliwości fizycznych, nie powinny narażać je na ryzyko urazów i wypadków oraz stwarzać zagrożeń dla rozwoju psychicznego i fizycznego.

Uregulowania prawne dotyczące angażowania dzieci do pracy w rodzinnym gospodarstwie rolnym Konwencja nr 138 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1973 roku w sprawie minimalnego wieku do pracy określa, że dzieci poniżej 15 roku nie można zatrudniać do pracy. W szczególnych przypadkach Konwencja dopuszcza możliwość zatrudnienia dzieci w wieku 13-15 lat pod pewnymi warunkami.

Ogólny zakres pojęcia „dziecko” w prawie polskim jest zgodny z ustaleniami Konwencji Praw Dziecka.  W jej rozumieniu „dziecko” oznacza każdą istotę

ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat. Polskie przepisy prawa pracy wyróżniają pojęcie osób młodocianych, to jest dzieci w wieku od 15 do

18 lat. Trzeba jednak podkreślić, że w ustawodawstwie polskim używane są także inne terminy, jak na przykład "młodociany" i "małoletni". W rozumieniu Kodeksu Pracy "młodocianym" jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła lat 18, natomiast w rozumieniu Kodeksu Cywilnego "małoletnim" jest osoba, która ukończyła 13 lat, a nie ukończyła 18 lat.

Przepisy prawa pracy dopuszczają możliwość ograniczonego zatrudniana młodocianych pod warunkiem, że ukończyli oni przynajmniej szkołę podstawową, a podejmowane prace służą praktycznemu przygotowaniu do wykonywania zawodu, ponadto młodociany pracownik musi posiadać orzeczenie lekarskie stwierdzające, że wykonywane prace nie będą

szkodliwe dla jego zdrowia.

Ogólnie rodzice mają prawo do angażowania dzieci do różnych prac, w tym prac związanych z funkcjonowaniem gospodarstwa rolnego, ale pod warunkiem, że wykonywane czynności nie stwarzają zagrożeń dla ich zdrowia i wszechstronnego rozwoju.

Rodzina jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem rozwoju dziecka, w którym rozpoczyna się proces poznawania i przyjmowania pracy jako jednej z wartości w życiu człowieka. Do podejmowania różnych prac na rzecz rodziny dziecko jest wręcz zobowiązane. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy daje rodzicom podstawę do takich oczekiwań stwierdzając w artykule 90 § 2, że „Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich jest zobowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie”.

Jednakże rodzice nie mogą angażować dzieci do prac, które obciążają nadmiernie i stwarzają zagrożenia dla rozwoju, zdrowia i życia dziecka. Zalecenie nr 190 Międzynarodowej Organizacji Pracy – dotyczące zakazu i natychmiastowej likwidacji najgorszych form pracy dzieci – precyzuje, które prace mogą zagrażać zdrowiu, bezpieczeństwu lub moralności dzieci (art.3d); są to:
* prace, które narażają dzieci na nadużycia fizyczne, psychologiczne

* prace pod ziemią, pod wodą, na niebezpiecznych wysokościach lub

zamkniętych przestrzeniach;
* prace z niebezpiecznymi maszynami, urządzeniami i narzędziami lub praca

wiążące się z ręcznym przenoszeniem lub transportem ciężkich ładunków;
* prace w niezdrowym środowisku, które może na przykład narażać dzieci na

niebezpieczne substancje, czynniki lub procesy albo temperatury, poziomy

hałasu lub wibracje szkodliwe dla ich zdrowia;
* prace w szczególnie trudnych warunkach, zbyt długi czas pracy lub zajęcia

wykonywane nocą, a także w pomieszczeniach ograniczających jego

przestrzeń.

Jeżeli chodzi o typowe prace w rolnictwie, to dzieci i  młodocianych nie wolno zatrudniać w szczególności tam, gdzie występują zagrożenia:

• Chorobami odzwierzęcymi.
• Chorobami alergicznymi, powodowanymi przez pyły i zanieczyszczenia powstające w hodowli drobiu i zwierząt hodowlanych .
• Szkodliwymi środkami ochrony roślin, pylistymi nawozami mineralnymi i wapnem nawozowym.
• Szkodliwym wpływem innych związków chemicznych, jak np.: impregnatami do drewna, rozpuszczalnikami organicznymi,

substancjami żrącymi i parzącymi.

Młodocianym nie wolno wykonywać prac przy obsłudze ciągników i rolniczych maszyn samojezdnych, młocarni, sieczkarni i innych maszyn, których obsługa może spowodować ryzyko wypadku. Również nie wolno przy koszeniu kosą, obsłudze buhajów, ogierów, knurów i tryków oraz obróbce drewna maszynami z napędem mechanicznym.

Wymienione przykłady dotyczą zakazu wykonywania niektórych prac przez pracowników młodocianych na podstawie umowy o pracę. W warunkach rodzinnego gospodarstwa rolnego nie mają one mocy prawnej!

Jakie prace dzieci mogą wykonywać?
Dzieci mogą być dopuszczone do pomocy przy wykonywaniu niektórych prac, ale pod pewnymi warunkami. Oczywiście prace te nie powinny przekraczać ich fizycznych i psychicznych możliwości. Przede wszystkim dzieci powinny być informowane o zagrożeniach przy wykonywaniu tych prac, ponieważ nie dysponują one jeszcze odpowiednią wiedzą i wyobraźnią, by przewidzieć czasami oczywiste niebezpieczeństwa. Jeżeli chodzi o konkretne prace to dzieci mogą, np. pomagać rodzicom przy przeprowadzaniu zwierząt na pastwisko oraz z pastwiska, przy niektórych pracach związanych z przygotowaniem karmy dla zwierząt, zbiorem roślin służących zwierzętom za karmę, zbiorze owoców czy pieleniu. Starsze dzieci mogą być angażowane już do cięższych prac, wszystko zależy od rozwagi i rozsądku rodziców.

Wykaz  prac, których nie należy powierzać dzieciom do lat 15 w

gospodarstwach rolnych. Wykaz ten stanowi załącznik do listu, jaki wystosowali do rolników Główny Inspektor Pracy, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Minister Rolnictwa i Gospodarki żywnościowej.

1. Kierowanie ciągnikami rolniczymi i innymi maszynami samobieżnymi
2. Obsługa kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i okopowych, maszyn żniwnych, kosiarek rolniczych, pras do słomy i siana, kopaczek do zbioru okopowych
3. Sprzęganie i rozprzęganie maszyn i narzędzi rolniczych, przyczep i wozów z ciągnikami rolniczymi oraz pomaganie przy tych czynnościach.
4. Przebywanie na pomostach sadzarek do ziemniaków oraz siewników i korygowania ich pracy poprzez strącanie nadmiaru sadzeniaków lub przegarnianie ziarna w skrzyni nasiennej.
5. Obsługa maszyn do przygotowania pasz - sieczkarni, śrutowników, gniotowników, mieszalników, rozdrabniaczy. Obsługa młocarni, a zwłaszcza praca na górnym pomoście młocarni oraz przy współpracującej prasie do słomy.
6. Przerzynanie drewna przy użyciu pilarki tarczowej ("krajzegi", "cyrkularki") oraz wykonywanie czynności pomocniczych przy tej pracy: podawanie i odbieranie materiału, usuwanie trocin i inne prace porządkowe.
7. Wszelkie prace przy użyciu pił łańcuchowych (przecinanie pni, okrzesywanie gałęzi, prześwietlanie drzew itp.)
8. Ścinanie drzew, ściąganie, załadunek i rozładunek drewna o średnicy większej niż 15 cm.
9. Obsługa dmuchaw, przenośników taśmowych i ślimakowych.
10. Załadunek, wyładunek i wysiew tlenkowego wapna nawozowego (wapna

palonego).

11. Wszelkie prace z chemicznymi środkami ochrony roślin.
12. Prace z użyciem rozpuszczalników organicznych.
13. Topienie i podgrzewanie lepiku i smoły .
14. Rozpalanie i obsługa pieców centralnego ogrzewania. Obsługa parników, kotłów do gotowania.
15. Obsługa rozpłodników (buhajów, ogierów, knurów, tryków).
16. Załadunek i rozładunek zwierząt, prace przy uboju i rozbiorze zwierząt.
17. Opróżnianie zbiorników z nieczystościami płynnymi, wywóz gnojówki, gnojowicy i szamba
18. Wykonywanie wykopów ziemnych, rowów   i praca w wykopach; prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych
19. Obsługa ładowaczy i mechanicznych podnośników.
20. Prace w silosach zbożowych zamkniętych, zbiornikach i pojemnikach
21. Wszelkie prace na wysokości ponad 3 metry na: pomostach, drabinach,

drzewach, dachach itp. Prace powyżej 1 metra nad ziemią/podłogą należą

do prac niebezpiecznych i należy zapewnić dziecku asekurację.

22. Prace wykonywane z duzym chałasie, niedostatecznym oświetleniu i w

pomieszczeniach zapylonych pyłami pochodzenia roślinnego lub w zagrożeniu szkodliwymi czynnikami biologicznymi (roztocza, pasożyty zwierzęce, grzyby)

23.Prace związane z dźwiganiem i przenoszeniem ciężkich przedmiotów

24.Wykonywanie czynności wymagających długotrwałej, wymuszonej

pozycji

25. Spawanie elektryczne lub pomoc przy spawaniu.

Jednak o tym, czy dzieci biorą udział w pracach polowych, decydują rodzice, my nie możemy im tego zabronić. My możemy jedynie edukować  rodziców na temat tych zagrożeń.

Oprac. Tuliszka  Ewa