Rachunkowość rolna instrumentem kształtowania zdolności konkurencyjnej gospodarstwa rolnego.

 Jednym z nieodzownych warunków sprawnego funkcjonowania indywidualnych gospodarstw rolnych jest posiadanie przez kierownika gospodarstwa informacji o ich sytuacji ekonomicznej.

Postęp produkcyjny w gospodarstwach rolnych – czynnik warunkujący funkcjonowanie na rolniczej mapie gospodarczej - podnosi efektywność gospodarowania, ale jednocześnie komplikuje proces organizacji i zarządzania gospodarstwem rolnym. Pokonanie tych trudności warunkowane jest szybkim dostępem do niezbędnych informacji. Informacja jest podstawą wyboru celów i zadań, sposobów i środków ich realizacji, warunkiem trafności sądów, decyzji i skutecznego postępowania. Bez niej nie ma racjonalnego planowania, dobrego przygotowania działań oraz maksymalnie efektywnej realizacji zadań. Zebranie informacji, a więc orientacja w tym „jak jest” pozwala odpowiedzieć na pytanie „dlaczego tak jest ?”, „co będzie?” i „jak postępować?”

Informacje powinny być :

-        kompletne, tj. dostarczające możliwie wszystkie potrzebne fakty szczegóły,

-        dokładne i prawdziwe,

-        łatwo osiągalne istotne dla sprawy i aktualne,

-        dostosowane do potrzeb decyzyjnych (właściwa forma i czas),

-        o odpowiedniej częstotliwości dopływu i zasięgu czasowym,

-        oryginalne oraz prezentowane w dogodnej dla odbiorcy formie.

Informacja jest potrzebna na każdym etapie procesu decyzyjnego, zwłaszcza jednak przy wprowadzeniu nowych rozwiązań w zmieniających się warunkach gospodarowania. W okolicznościach silnej konkurencji niezbędne są informacje o kosztach własnych.. Dostarczanie tych danych jest głównym zadaniem rachunku kosztów, który jest bardzo ważną częścią składową rachunkowości. Na rachunkowości spoczywa bowiem zadanie grupowania danych liczbowych i określanie zależności między procesami produkcyjnymi, a wysokością kosztów.

Wykorzystanie informacji w rolnictwie ma długą tradycję, a rachunkowość wykorzystywana była jeszcze w czasach, gdy znajomość pisania i czytania należała do rzadkości. Nadzorcy robotników rolnych zliczali wozy zwiezionych ziemiopłodów w ten sposób, że nacinali na laskach, kijach karby odpowiadające ilościom wozów (stąd nazywano ich karbowymi). Wraz z rozwojem nauk rolniczych doskonaliła się także rachunkowość rolna. Na zebraniu Kółek Rolniczych w Wyrzysku w 1907 r. rolnik Jan Kopecki w swoim referacie postawił pytanie:„Dlaczego i jak powinien gospodarz rachować?”. Stwierdził on między innymi, że:

• mało jest pomiędzy nami takich rolników, którzy mogliby liczbami wykazać swój majątek,  mieli pewność, ile też ich praca i ich kapitał przynosi zysku,
• nie będzie swego majątku pewny ten gospodarz, który nie prowadzi rachunkowości.

Obecnie Polska jako członek Unii Europejskiej realizuje rachunkowość we wspólnotowym systemie Sieci Danych Rachunkowości Gospodarstw Rolnych Polski FADN.

Celem rachunkowości jest ukazanie w mierniku pieniężnym:

• stanu i ruchu zasobów gospodarstwa rolnego,
• źródeł ich finansowania,
• przebiegu i wyników działalności gospodarczej.

Na system rachunkowości składają się następujące główne jej części:

• księgowość,
• rachunek kosztów
• sprawozdawczość finansowa. 

Księgowość ma za zadanie tworzenie bazy danych dla systemu rachunkowości. Zajmuje się ewidencją wszelkich zmian w majątku i kapitałach podmiotu gospodarczego. Zmiany mogą być ujmowane w jednostkach naturalnych (kg, t, m, szt.), wówczas mamy do czynienia z księgowością ilościową, lub też w jednostkach pieniężnych – księgowość wartościowa (finansowa).

Rachunek kosztów obejmuje działania służące odzwierciedleniu procesu zaopatrzenia, produkcji i bytu w ustalonym przedziale czasu.

Sprawozdawczość finansowa obejmuje zestaw informacji wytwarzanych przez system rachunkowości. To ewidencja działalności gospodarstwa i jego stanu finansowego.

Amortyzacja jest to proces fizycznego i „moralnego” zużycia środków trwałych w związku z upływem czasu. Brak funduszu amortyzacyjnego (nieuwzględnianie konieczności odtworzenia majątku) powoduje dekapitalizację gospodarstwa, a w dalszej kolejności jego upadek.

Akumulacja jest to część dochodu rolniczego netto przeznaczona na rozwój gospodarstwa, czyli inwestycje i podniesienie kapitału własnego. Dla normalnego rozwoju akumulacja powinna wynosić 10 – 30% dochodu rolniczego netto (czyli z uwzględnieniem amortyzacji).

Bilans majątkowy – jest to dwustronne wartościowe zestawienie składników majątkowych i źródeł ich pochodzenia, sporządzone w określonej formie i na ściśle określony dzień. Bilans

odzwierciedla dwoisty charakter majątku gospodarstwa i oznacza pewien stan równowagi ekonomicznej, gdzie elementami równoważącymi są aktywa i pasywa. Podstawowym źródłem informacji o stanie majątkowym jest inwentaryzacja, czyli ogół czynności  związanych z ustaleniem rzeczywistego stanu składników majątkowych na ściśle określony dzień, w celu sprawdzenia danych wynikających z ewidencji księgowej.

Aktywa gospodarstwa rolnego- są to wyrażane w pieniądzu rzeczowe pieniężne środki gospodarcze, takie jak np. budynki, budowle, inwentarz żywy, maszyny, produkty roślinne, nawozy mineralne, gotówka w kasie i na rachunkach bankowych. Aktywa przedstawiają majątek z punktu widzenia zaangażowania go w procesach produkcji, tzn. wskazują, w czym dany majątek jest „ulokowany”.

                                                                  AKTYWA

 Majątek obrotowy                                                                                Majątek trwały

- rzeczowy majątek obrotowy                                                               - wartości materialne i prawne

- należności                                                                                            - rzeczowy majątek trwały

- papiery wartościowe przeznaczone do obrotu                                    - finansowy majątek trwały

- środki pieniężne                                                                                   - należności długoterminowe

Pasywa gospodarstwa rolnego są to jego kapitały i fundusze. Przedstawiają one majątek z punktu widzenia źródeł jego pochodzenia

                                                                   PASYWA

 Kapitały własne                                                                                           Kapitały obce

- kapitały powierzone                                                                                     - kredyty bankowe

- kapitały samofinansowania                                                                          - zobowiązania

Rolnik prowadzący zapisy rachunkowe:

• może na bieżąco kontrolować wyniki swojej działalności, między innymi rozliczenia z kontrahentami,
• podnosi swoją wiedzę z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym,
• posiada wiarygodną dokumentację (Raport Indywidualny - RI) do ewentualnego przedstawienia w obsługującym go banku,
• może porównać swoje wyniki produkcyjne i finansowe z innymi nie tylko poprzez wykonanie raportu porównawczego dla jego gospodarstwa przez  IERiGŻ  PIB, ale też dzięki wiedzy medialnej czy sąsiedzkiej,
• znając strukturę kosztów może podjąć działania w celu ich zmniejszenia,
• wie w końcu czy, dlaczego gdzie i ile „mu się nie opłaca” (opłaca).

Analiza kosztów produkcji jest obecnie szczególnie uzasadniona. Ich wielkość jest głównym czynnikiem opłacalności . Koszty rosną szybko, niektóre z nich w znacznym stopniu są zależne od rolnika, a więc mogą być przez niego regulowane – ograniczane. Znajomość wielkości poszczególnych kosztów pozwala wskazać, które z nich można minimalizować poprzez zmianę licznych czynników produkcji. Liczenie kosztów w gospodarstwach rolnych nie jest, niestety,  powszechne. Spora jeszcze grupa rolników w miarę prawidłowo oceni „ na oko” bieżące plony, jednak zbiorów nie waży, nie zapisuje ich wielkości, w konsekwencji nie zna faktycznego ich zużycia. Aby ponosić zwiększone koszty wystarczy stracić z pola widzenia bieżące koszty produkcji.

Chociaż niechęć rolników do „papierów” i całej tej „buchalterii” jest zrozumiała, by nie napisać – sympatyczna, to jednak należy stanowczo podkreślić, że rejestracja zaszłości gospodarczych

 i składników majątkowych jest nieodzownym warunkiem sensownego zarządzania gospodarstwem rolnym. Rachunkowość jako instrument zarządzania z trudem, ale konsekwentnie znajduje akceptację w świadomości kierowników gospodarstw rolnych. Coraz więcej rolników nie ogranicza się do beznamiętnych zapisów (podawania danych), lecz analizuje zaszłości i ich ekonomiczne skutki. Rachunkowość rolna staje się rolnikowi już nie tyle przydatna, co wręcz niezbędna. Stanowić zaczyna naturalną część jego warsztatu pracy i umiejętności. I co istotne – przestaje być złowieszczym zwiastunem podatków, a staje się atrybutem przynależności do rolniczej elity.

Opracowanie:                                                                   Elżbieta Różańska

Współpraca:                                                                     Jerzy Terlecki

                                                                                         WODR Poznań

Materiały źródłowe u autorów.