Rolnictwo ekologiczne to dynamiczna dziedzina, podlegająca przeobrażeniom, implikowana wzrostem sprzedaży żywności certyfikowanej, rozwijająca się nie tylko w Polsce, ale również na całym świecie. Kształt przyszłego rolnictwa ekologicznego w Polsce będzie zależał od wielu czynników.

Produkowanie metodami ekologicznymi to przede wszystkim sposób na otrzymywanie wysokojakościowych i sprawdzonych produktów. Zauważyć należy, że gospodarstwa ekologiczne nie tylko produkują wysokiej jakości żywność, ale również dbają o jakość całego środowiska, w którym funkcjonują. W Wielkopolsce liczba gospodarstw ekologicznych w roku 2015 wynosiła 797. Są to różne gospodarstwa – i wielkoobszarowe i małe, produkujące na rynek i tylko na samozaopatrzenie. W artykule przedstawię te gospodarstwa, które kreują doby wizerunek wielkopolskiego rolnictwa ekologicznego. Ich właściciele byli laureatami konkursów na „Najlepsze gospodarstwo ekologiczne” organizowanych przez MRiRW od 2008 roku. Warto te gospodarstwa poznać i w tych gospodarstwach nabywać żywność, by zdrowo i odpowiedzialnie prowadzić żywienie w swoich rodzinach. Przybliżę szczególnie te gospodarstwa, w których można nabywać unikatowe produkty ekologiczne: warzywa, owoce, mleko, sery, mięso.

Gospodarstwo „ECO GRABINA” Państwa Serafinowiczów (powiat kolski) specjalizuje się w ekologicznej produkcji warzyw (kapusta biała, ziemniaki, marchew jadalna, pietruszka, por, dynia, cebula zwyczajna, burak ćwikłowy, ogórek gruntowy). Gospodarstwo „ECO GRABINA” stanowi wzorzec gospodarstwa ekologicznego. Estetyczne, zadbane, dające różnorodny produkt ekologiczny, w tym cenne i poszukiwane ekologiczne warzywa. Gospodarstwo nie utrzymuje zwierząt, ale produkowane są komposty, wywary i wyciągi roślinne. Podstawę efektów produkcyjnych stanowi prawidłowo skonstruowany płodozmian, stosowanie kompostów, wywarów, wyciągów i deszczowania pól. Gospodarstwo „ECO GRABINA” prowadzone jest profesjonalnie, jest nowoczesne, z rozwijanym przechowalnictwem i stopniowo wprowadzanym przetwórstwem. Od roku 2012 zostało włączone do sieci gospodarstw demonstracyjnych WODR w Poznaniu. Przyjmuje grupy rolników, uczniów szkół rolniczych, doradców. Na terenie wschodniej Wielkopolski stanowi prawdziwe centrum informacyjno-szkoleniowe dla osób zainteresowanych ekologiczną produkcją. Współpraca WODR w Poznaniu z gospodarstwem demonstracyjnym obejmuje udostępnienie prowadzonego gospodarstwa rolnego na potrzeby przeprowadzanych przez WODR prac upowszechnieniowych (szkoleń, pokazów, demonstracji), zarówno dla rolników, jak i delegacji zagranicznych, pragnących zapoznać się z najlepszymi gospodarstwami w rejonie, a także udostępnienie danych technologiczno-ekonomicznych z gospodarstwa na potrzeby analiz wykonywanych przez WODR w Poznaniu. Pola uprawne gospodarstwa demonstracyjnego stanowią bazę obserwacyjną, na której prowadzony jest monitoring pojawów agrofagów. W gospodarstwie zainstalowano skomputeryzowaną polową stację meteorologiczną przesyłającą dane na serwer poprzez sieć komórkową (GSM). Za pomocą Internetu oraz poprzez program NegFry można zapoznawać się z danymi zebranymi przez stację i precyzyjnie określić zakres stosowania środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Grupy szkoleniowe przyjmowane w tym gospodarstwie są zapoznawane z najnowszymi technikami i technologiami stosowanymi w rolnictwie. Gospodarstwo należy również do sieci Demonstracyjnych Gospodarstw Ekologicznych w Polsce prowadzonej przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu – znajduje się w katalogu tychże gospodarstw. Zgodnie z treścią podaną w katalogu przyjmuje grupy rolników i młodzież szkolną w okresie, kiedy na polach trwa wegetacja. Wówczas umiejętnie gospodarze łączą teorię z praktyką, uczestnicy bezpośrednio mogą dotknąć i poczuć, jak wygląda praca w czynnym gospodarstwie ekologicznym. W gospodarstwie „ECO GRABINA” można na miejscu nabywać w ramach sprzedaży bezpośredniej ekologiczne warzywa.

„ECO GRABINA” – przygotowane paczki do klienta.

Gospodarstwo „Eko-Raj” Pana Macieja Tomczaka (powiat koniński) jest znane w okolicy ze względu na jakość produkowanych w nim warzyw i truskawek. Produkcja warzyw wiąże się z większym ryzykiem niż w przypadku innych grup roślin uprawnych, gdyż obejmuje szeroką gamę gatunków i odmian o zróżnicowanych wymaganiach pokarmowych, wrażliwości na zachwaszczenie i oddziaływanie patogenów. Bardzo istotnym obciążeniem w gospodarstwie Pana Macieja jest konieczność przygotowania rozsad dla wielu gatunków, co podnosi nie tylko koszty produkcji, ale wymaga od rolnika bardzo profesjonalnej wiedzy i umiejętności. Jakość uzyskanej rozsady gwarantuje potem udatność uprawy. Ważnym elementem uprawy warzyw jest zapewnienie odpowiedniego poziomu nawożenia. Rolnik doskonale wie i pamięta, że ekologicznie uprawiane warzywa i rośliny rolnicze odżywiane są głównie poprzez ekosystem gleby, a nie poprzez nawozy rozpuszczalne, w tym silnie rozpuszczalne nawozy azotowe. W celu wzbogacenia gleby w substancje odżywcze Pan Maciej stosuje praktyki przyczyniające się do zwiększania materii organicznej w glebie, poprawy żyzności gleby poprzez stosowanie wieloletniego płodozmianu, przefermentowanego obornika, przekompostowanego materiału organicznego. By uzyskiwać tak dorodne plony, rolnik stosuje w gospodarstwie kompleksowo wszystkie możliwe w ekologii naturalne sposoby ochrony roślin oraz stosuje dobrej jakości materiał siewny. Poprzez prawidłowo dobrane sąsiedztwo uprawianych roślin chroni wiele upraw przed szkodnikami i chorobami. Obecność roślin przyprawowych między warzywami wpływa korzystnie na rozwój warzyw i odstrasza szkodniki. Powszechnie rolnik wykorzystuje tymianek, piołun, bazylię i szałwię. Wykorzystuje też zapach niektórych kwiatów, w tym aksamitki, nasturcji, pelargonii, nagietka jako środka odstraszającego szkodniki. Rośliny te wysiewa w międzyrzędziach lub w sąsiedztwie rośliny uprawnej. Stosuje też wywary i wyciągi. Produkuje warzywa gruntowe i pod osłonami. Pan Maciej posiada profesjonalną wiedzę na temat ekologicznej uprawy warzyw popartą ogromnym doświadczeniem. Jego warzywa i truskawki niemal co roku są szczegółowo badane. Wyniki zawsze potwierdzają najwyższą jakość, o czym z dumą zawsze opowiada. Zawartości wielu pożądanych składników, w tym witamin i cennych składników mineralnych: wapnia, fosforu, żelaza, magnezu i potasu są w jego warzywach i truskawkach znacznie wyższe niż w uprawach konwencjonalnych. Od roku 2011, kiedy to uruchomiono w 100% ekologiczny bazar w Poznaniu, Pan Maciej przy wsparciu siostry Barbary sprzedaje tam swoje ekoprodukty. Posiada tam stały punkt sprzedaży. W ofercie wiosennej są pęczki: szczypiorku, ziół, rzodkiewki, marchewki, pietruszki oraz różne rodzaje sałat, latem i jesienią sprzedaje pomidory, buraczki, sałatę, ziemniaki, cukinie, seler, ogórki, koper oraz owoce – truskawki, czereśnie, brzoskwinie, śliwki, jabłka, wiśnie. Największą atrakcją są kwiatki cukinii, z których robi się wyśmienitą przystawkę. Taki punkt sprzedaży ma też na bazarze w Koninie. W gospodarstwie prowadzona jest ponadto bezpośrednia sprzedaż z zagrody. Można tu nabywać produkty w określone dni o określonej porze.

„Eko-Raj” – sprzedaż bezpośrednia.

Gospodarstwo ekologiczne „Farma pod świerkami” Państwa Futymów (powiat czarnkowsko-trzcianecki) specjalizuje się w chowie bydła mlecznego. Z pozyskiwanego mleka w małej przetwórni produkowane są ekologiczne sery. Asortyment produktów przetworzonych z mleka przedstawia się następująco: Kreuzer naturalny i z ziołami, wędzony (z komina), twaróg tłusty, Cygier, eko gzik, masło, jogurt naturalny, zsiadłe mleko, maślanka serwatka kwasowa, śmietana. W „Farmie pod Świerkami” nabiał jest wytwarzany z surowego mleka w temp. 39-40°C. Wtedy nie traci ono na jakości, zachowuje witaminy, enzymy. Produkty z mleka niepasteryzowanego zdecydowanie trudniej się uzyskuje – wymaga to wielkiej dbałości o zdrowie krów, higienę udoju i czystość na każdym etapie produkcji w serowarni. Pasteryzowane jest tylko mleko służące do wyrobu jogurtu oraz słodka serwatka w trakcie procesu produkcji albuminowego Cygiera. W gospodarstwie najważniejsze jest pozyskanie dobrej paszy, to ona dalej jest gwarancją zdrowotności i wydajności zwierząt. Rolnicy produkują sery, a zawsze pamiętają, że ich produkt finalny to skutek przede wszystkim bycia dobrym rolnikiem, hodowcą, a potem przetwórcą. Wizytówką gospodarstwa jest ser Kreuzer nagradzany w najróżniejszych konkursach (Smak Roku na Festiwalu Smaku, Perła Naszego Kulinarnego Dziedzictwa czy Grand Prix Festiwalu Sera w Sandomierzu). To on wypromował markę gospodarskich produktów. Receptura Kreuzera to złożenie przepisów na Goudę i ser Tylżycki z małymi, ściśle tajnymi, modyfikacjami pani Beaty – żony rolnika. Do jego wytwarzania używane jest świeże, niepasteryzowane mleko, kultury bakterii, podpuszczka, woda źródlana (do solanki) oraz sól kamienna. Jeden krążek waży około kilograma. Ser dojrzewa około miesiąc, każdego dnia przewracany jest na drugi bok i obmywany solanką (tak walczy się z naturalną pleśnią). Kolejną perełką gospodarstwa jest Cygier – ser typu ricotta wytwarzany na wzór szwajcarski – jest biały i delikatny. Zawiera cenne albuminy, dlatego wskazany jest dla dzieci, sportowców, osób starszych i schorowanych w celu poprawy i wzmocnienia organizmu. Produkty z „Farmy pod Świerkami” wyróżniają się skromnymi, ale bardzo estetycznie przygotowanymi etykietami. Przy projektowaniu opakowań ważne było to, by ograniczyć do minimum wykorzystanie plastiku i farby drukarskiej. Postawiono na szary papier i czarny druk. Etykiety zaprojektowała córka gospodarzy Pani Małgorzata. Proste etykiety bardzo dobrze korespondują z gustowną wstążką, w którą zawijany jest finalny produkt. Certyfikat świadczy o pełnym przestrzeganiu zasad produkcji ekologicznej – zarówno na pastwisku, w oborze, jak i w serowarni. Uzyskany w tym gospodarstwie i oddawany w ręce konsumentów produkt jest w pełni naturalny, ekologiczny, zdrowy i wyjątkowo smaczny. Pani Beata i Pan Leszek należą do Stowarzyszenia „Serowarzy rodzinni”. Pani Beata jest członkiem zarządu, a Pan Leszek członkiem organu nadzoru. Należy podkreślić, że rolnicy Beata i Leszek zawsze starają się funkcjonować zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami etyki, ekologii i dobrego smaku. Gospodarstwo jest gospodarstwem demonstracyjnym WODR w Poznaniu. Tutaj przeprowadzane są szkolenia, pokazy, demonstracje dla rolników, hodowców i przetwórców.

Sery z „Farmy pod Świerkami”.

Głównym kierunkiem działalności gospodarstwa ekologicznego „Dworek nad Drawą” Pani Elżbiety Reitzig (powiat czarnkowsko-trzcianecki) jest chów bydła opasowego rasy Hereford w ekologicznym systemie produkcji połączonym z ochroną zagrożonych gatunków ptaków (takich jak czajka, derkacz, kszyk) oraz siedlisk przyrodniczych na obszarze Natura 2000 i poza jej obszarem. Bydło żywione jest głównie paszami objętościowymi wytwarzanymi w całości w gospodarstwie. Przez część roku bydło przebywa na pastwiskach, tj. od 1 maja do 15 października. Pozostałą część roku spędza w specjalnej kwaterze „zimowej”, gdzie znajduje się wiata ze żłobem i tu „na powietrzu” przeczekuje okres zimowy. Wypas bydła odbywa się z zachowaniem odpowiednich parametrów, takich jak obciążenie pastwiska (maks. 10 DJP/ha) i obsada pastwiska (0,5-1,0 DJP/ha). Bydło nie jest utrzymywane w budynkach, nie zużywa się energii na oświetlenie, ogrzanie, oporządzenie zwierząt. Karmione jest tylko sianem i sporadycznie sianokiszonką. Nie magazynuje się w gospodarstwie kiszonek z kukurydzy, w związku z czym nie ma odcieków z pryzm. Bydło utrzymywane na takiej paszy jest zdrowsze, bardziej odporne na choroby. Pastwisko ma wydłużony kształt i podzielone jest na kwatery. Dłuższym bokiem przylega do rzeki Drawy na odcinku przeszło 2 kilometrów. Kwatery wytyczono w taki sposób, by jak najkrótszym bokiem przylegały do rzeki. Mają one kształt prostokąta i biegną prostopadle do rzeki. Wszystko po to, aby do minimum ograniczyć spływ powierzchniowy biogenów do rzeki. Gospodarstwo Pani Elżbiety Reitzig jest rozwojowe, modernizowane, prowadzone profesjonalnie i z dużym zaangażowaniem. Jest estetyczne, zadbane i daje unikatowy produkt ekologiczny – mięso wołowe oraz jałowice i byczki hodowlane. Wszystko z gospodarstwa sprzedawane jest w jakości ekologicznej. Postawione na bardzo wysokim poziomie, nowoczesne o dużej skali produkcji – dobre przyrosty bydła opasowego, dobre wykorzystanie pasz przez zwierzęta, uzyskuje najwyższej jakości materiał hodowlany – wiele zdobytych tytułów czempionów i wiceczempionów na wystawach zwierząt. Gospodarstwo „Dworek nad Drawą” jest pięknym przykładem profesjonalnie prowadzonego dużego, nowoczesnego, doposażonego gospodarstwa ekologicznego. Rolnicy są otwarci, o olbrzymiej wiedzy, doświadczeniu i odpowiedzialności. Ponadto w gospodarstwie jest baza agroturystyczna połączona ze świadczeniem nauki jazdy konnej. Państwo Reitzig odbudowali gospodarstwo rolne tworząc z niego prawdziwą perełkę ekologiczną w uroczym zakątku wielkopolskiej ziemi.

Stado Herefordów w gospodarswie E. Reitzig.

Gospodarstwo ekologiczne „Kózka” Pani Jolanty Bruździńskiej (powiat gnieźnieński) położone jest w urozmaiconym krajobrazie rolniczym, w Dolinie Małej Wełny, otoczone malowniczymi pagórkami i zagajnikiem. Posiada certyfikat Agrobiotestu od 1993 r. Specjalizuje się w chowie kóz i przetwórstwie mleka koziego. Cennymi przetworami są tu także syropy z dziko rosnących roślin oraz susze z ziół. Gospodarze prowadzą dobrze rozwiniętą, szeroko zakrojoną działalność edukacyjną dla dzieci i młodzieży. Przyjmują też grupy rolników. „Kózka” jest gospodarstwem wielokierunkowym o zbilansowanej produkcji roślinnej ze zwierzęcą. Utrzymywane są kozy, konie, drób. Edukacja środowiskowa, wewnętrzna harmonia życia rodziny, dostępny unikatowy produkt ekologiczny: mleko pasteryzowane w butelkach, jogurty, serki twarogowe, żółte sery, warzywa, owoce, zioła, w połączeniu z otwartością i życzliwością gospodarzy to walory tego gospodarstwa. Bioróżnorodność, utrzymywanie elementów przyrodniczych krajobrazu rolniczego i troska o rozwój wrażliwości na piękno środowiska przyrodniczego to elementy, o których na każdym kroku swej działalności pamięta Pani Jolanta, dzielnie wspierana przez męża Norberta. Oboje chcą uwrażliwić na te aspekty przybywającą do nich młodzież i dzieci na warsztaty ekologiczne. Gospodyni zaraża swą miłością do środowiska przyrodniczego również konsumentów zgłaszających się tu po produkt prosto z pola, prosto z gospodarstwa.

„Kozka” - produkty gotowe do sprzedaży.

Lista gospodarstw ekologicznych Wielkopolski, które kreują doby wizerunek wielkopolskiego rolnictwa ekologicznego jest znacznie szersza. W kolejnym artykule przedstawię gospodarstwa ekologiczne z Wielkopolski należące do Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych.